У расійскіх найвышэйшых сферах гэтага чалавека ведалі як бліскучага кавалерыста, жанатага з дачкой маскоўскага обер-паліцмайстра, і чалавека са світы імператара. Прайшлі гады — і ён стаў кіраўніком незалежнай Фінляндыі, двойчы абараніўшы яе ад расійскай агрэсіі. Расказваем неадназначную біяграфію Карла Густава Манэргейма.
Гэтым тэкстам мы працягваем наш праект «Вызваліцелі». У ім мы расказваем пра лідараў грамадскіх рухаў з усяго свету, якія змагаліся супраць дыктатураў і перамаглі іх.
Кар’ера ў імператарскай Расіі
Фінляндыя трапіла пад уладу Расіі ў 1809-м у выніку руска-шведскай вайны. Зрэшты, новыя ўлады абыўліся з краінай літасціва: было створанае Вялікае княства Фінляндскае, якім кіравалі мясцовыя ўлады на аснове мясцовых законаў. Дзейнічала і фінская канстытуцыя.
У ХІХ стагоддзі адбыўся рост фінскай самасвядомасці, але ў канцы стагоддзя афіцыйны Пецярбург пачаў праводзіць русіфікатарскую і цэнтралізатарскую палітыку. Гэта выяўлялася ва ўвядзенні рускай мовы ў справаводства (нароўні з фінскай і шведскай) і абмежаванні правоў фінскага сейма. Расійская адміністрацыя магла выдаваць законы без узгаднення з фінамі, ліквідавала іх узброеныя сілы і ўключыла іх у склад рускай арміі.
Гэта прывяло толькі да ўздыму фінскага нацыянальнага руху, які перарос у барацьбу за незалежнасць. Нечакана на чале яго аказаўся генерал-лейтэнант рускай арміі, барон Карл Густаў Манэргейм. Ён нарадзіўся ў 1867 годзе ў багатай сям'і, але ў юнацтве застаўся без бацькоў. Калі яму было 13 гадоў, бацька кінуў сям’ю і з’ехаў з каханкай у Парыж, а ў наступным годзе памерла яго маці. У 15 гадоў Густаў паступіў у Фінляндскі кадэцкі корпус, адкуль яго праз чатыры гады выключылі за самавольную адлучку.
Гэта падзея рэзка змяніла яго біяграфію: Манэргейм — што нетыпова для фінаў — вырашыў стаць кавалергардам і паступіў у Мікалаеўскае кавалерыйскае вучылішча ў Санкт-Пецярбургу. Для гэтага ён здаў экзамен у Гельсінгфорскім універсітэце (цяпер — Універсітэт Хельсінкі), прадэманстраваўшы пры гэтым веды рускай мовы. Роднай яго мовай была шведская, а вось фінскую ён пачаў вучыць толькі пасля абвяшчэння незалежнасці — тады палітыку быў ужо 51 год.
Манэргейм зрабіў бліскучую кар’еру ў расійскім грамадстве. Ён удала ажаніўся — шлюб з дачкой маскоўскага обер-паліцмайстра прынёс яму капітал (зрэшты, сямейнае жыццё аказалася нешчаслівым, пазней муж і жонка рассталіся). Удзельнічаў у скачках, «зарабіўшы» 14 пераломаў. Браў удзел у каранацыі імператара Мікалая II, нейкі час служыў у яго свіце — шэфам кавалергардаў, якія дзяжурылі ў Зімовым палацы.
У 1904-м Густаў пайшоў добраахвотнікам на руска-японскую вайну, адкуль вярнуўся ў званні палкоўніка. Потым у яго біяграфіі быў удзел у экспедыцыі ў Кітай. Манэргейм выступаў як агент разведкі, мэтай паездкі была ацэнка патэнцыялу гэтай краіны і ступень уплыву на яе Японіі. Таксама ён наведаў з візітам і Краіну світальнага сонца. Усё гэта ў рускіх інтарэсах — Манэргейм тады не думаў катэгорыямі Фінляндыі.
Першую сусветную вайну Густаў сустрэў у званні генерал-маёра, камандуючы кавалерыйскай брыгадай, якая знаходзіцца на тэрыторыі сучаснай Польшчы. Затым атрымаў павышэнне. Яго апошняе званне — генерал-лейтэнант імператарскай арміі, камандуючы кавалерыйскім корпусам.
Грамадзянская вайна
У 1916-м Манэргейма адправілі ў рэзерв, у студзені наступнага года ён сышоў у адстаўку. Тым часам у імперыі адбылася рэвалюцыя.
Паводле светапогляду Густаў заставаўся манархістам. Таму цягам 1917 года ён марна намагаўся спыніць раскладанне арміі (салдаты не хацелі ўдзельнічаць у бессэнсоўнай для іх вайне), а таксама арганізаваць супраціў новай уладзе. У выніку ён вырашыў вярнуцца да сябе на радзіму.
Фінляндыя тым часам абвясціла пра незалежнасць. Гэта здарылася ў снежні 1917 года. Бальшавікі прызналі гэтае рашэнне. Але такая лёгкасць тлумачыцца проста: у краіне існавала двоеўладдзе — Часоваму ўраду і парламенту супрацьстаялі мясцовыя сацыял-дэмакраты, якія былі папулярныя ў войску. Бальшавікі не выводзілі вайсковыя часткі з Фінляндыі. Мяркуючы па ўсім, Уладзімір Ленін папросту спадзяваўся ў будучыні ўзяць яе пад свой кантроль.
У краіне ўспыхнула жорсткая Грамадзянская вайна 1918 года. Манэргейму даручылі сфармаваць войска, з чым ён справіўся хутка. З дапамогай нямецкіх войскаў ён разграміў атрады Чырвонай гвардыі, якую падтрымлівалі бальшавікі. Абодва бакі выкарыстоўвалі ў барацьбе тэрор. Перамога засталася за Манэргеймам — ужо ў траўні супрацьстаянне завяршылася.
Часовы ўрад краіны рабіў адкрытую стаўку на Германію, чаго Карл Густаў не ўхваляў. Ён адмовіўся фармаваць новую армію пры дапамозе нямецкіх афіцэраў і з’ехаў з Фінляндыі. Але яму пашанцавала: Германія пацярпела паразу ў Першай сусветнай вайне. Улады, якія звязалі сябе з Берлінам, сышлі ў адстаўку. Краіну ў статусе рэгента каралеўства — менавіта так у адпаведнасці з Канстытуцыяй называлася гэтая пасада — узначаліў Манэргейм.
Гэта здарылася ў снежні 1918-га. Дзякуючы ваеначальніку Фінляндыя атрымала міжнароднае прызнанне ад Вялікабрытаніі і ЗША — краін-пераможцаў у Першай сусветнай. Але знаходжанне ва ўладзе аказалася нядоўгім: зацвердзіўшы новую канстытуцыю, якая прадугледжвала рэспубліканскую форму кіравання, Манэргейм у ліпені 1919 года прайграў першыя прэзідэнцкія выбары: за яго прагаласавала меншасць дэпутатаў парламента.
Шмат у чым вінаваты ў гэтым быў ён сам. Гады жыцця ў Расіі не прайшлі дарма: Карл Густаў працягваў думаць катэгорыямі гэтай краіны і не пакідаў надзеі на інтэрвенцыю і аднаўленне манархіі. Але яго план праваліўся: чуткі пра пагадненне з рускімі спалохалі частку эліты, якая не хацела адмаўляцца ад незалежнасці.
Фінляндыя — ахвяра пакта
Два міжваенныя дзесяцігоддзі прайшлі спакойна як для Манэргейма, так і для краіны. У 1922-м Фінляндыя і СССР нарэшце падпісалі мірную дамову, пасля чаго паміж імі амаль на два дзесяцігоддзі запанаваў мір.
Што да ваеначальніка, то ў дваццатыя гады ён наогул не займаў ніякіх пасад (пасада кіраўніка Чырвонага Крыжа была хутчэй сімвалічнай) і шмат падарожнічаў, пабываўшы ў Індыі, Бірме (М'янме), Непале і сучаснай Саудаўскай Аравіі. У 1931-м ён узначаліў наваствораны Дзяржаўны камітэт абароны Фінляндыі. Праўда, уласны штаб ваеначальнік атрымаў толькі праз сем гадоў. Ды і ў цэлым пераўзбраенне фінскай арміі ішло надзвычай павольна.
Праўда, усе міжваенныя гады — хай і з перапынкамі — працягвалася будаўніцтва ўмацаванняў, якія атрымалі неафіцыйную назву «лініі Манэргейма». Яны размяшчаліся ў лясах, дзе было даволі шмат скалаў, і гэтая мясцовасць сама па сабе была зручнейшай для абароны. «Лінія» мела магутныя абарончыя збудаванні — так званыя «мільённікі» (то-бок доты) з уласнай артылерыяй і кулямётамі.
Жыццё Манэргейма рэзка змянілася ў 1939-м, калі яму было ўжо 72 гады. 23 жніўня Германія і СССР заключылі дамову аб ненападзе (вядомую як пакт Молатава — Рыбентропа). Да яго прыкладаўся дадатковы пратакол, які размяжоўваў сферы ўплыву дзвюх краін ва Усходняй Еўропе «ў выпадку тэрытарыяльна-палітычнай перабудовы». Паводле пратакола, у сферу інтарэсаў СССР у тым ліку траплялі Латвія, Эстонія, Фінляндыя (пазней да яе дадалася і Літва).
Неўзабаве, у верасні — кастрычніку 1939 года, СССР прымусіў тры рэспублікі Балтыі заключыць дамовы аб узаемадапамозе, паводле якіх на тэрыторыі гэтых краін размяшчаўся кантынгент савецкіх войскаў.
У пачатку кастрычніка Савецкі Саюз прапанаваў Фінляндыі правесці перамовы. Масква патрабавала абмяняць памежныя тэрыторыі на Карэльскім перашыйку (нібыта для бяспекі Ленінграда, што нікога не бянтэжыла з часоў Кастрычніцкай рэвалюцыі) на тэрыторыі ва Усходняй Карэліі, якія не мелі стратэгічнай каштоўнасці. Таксама яна хацела атрымаць у арэнду паўвостраў Ханка, дзе размясціліся б савецкія войскі, а яшчэ некалькі астравоў. Фіны згаджаліся на частку умоваў, цягнучы такім чынам час, але адмовіліся перадаць паўвостраў.
Перамовы скончыліся нічым. Манэргейм выдатна разумеў, што краіна да вайны не гатовая. 17 кастрычніка ён дэманстратыўна выйшаў са складу фінскай ваеннай рады. Пры гэтым заявіў, што гатовы вярнуцца туды толькі ў якасці галоўнакамандуючага фінскай арміяй. Нагода з’явілася хутка.
26 лістапада 1939 года здарыўся Майнільскі інцыдэнт. Іншымі словамі, класічная савецкая правакацыя. СССР заявіў, што фінскія войскі нібыта абстралялі артылерыяй часткі Чырвонай арміі каля вёскі Майніла. У выніку сямі гарматных стрэлаў нібыта былі забітыя чацвёра і параненыя дзевяць чалавек. Праўда, прозвішчы забітых да гэтага часу не апублікаваныя. Хутчэй за ўсё, іх ніколі не было. СССР запатрабаваў адвесці фінскія войскі на 20−25 км ад мяжы.
Фіны правялі сваё расследаванне і заявілі, што стрэлы былі зробленыя з савецкага боку, выказаўшы здагадку, што гаворка «ідзе пра няшчасны выпадак, які адбыўся падчас навучальных практыкаванняў». Тым не менш яны прапанавалі абедзвюм краінам адвесці войскі ад мяжы. Але ў адказ праз два дні, 30 лістапада, Чырвоная армія перайшла мяжу з Фінляндыяй. Праз тры гадзіны пасля пачатку ўварвання савецкія самалёты ўжо бамбілі Хельсінкі. У той жа дзень Манэргейм стаў галоўнакамандуючым фінскай арміяй.
Усяго ж за час Зімовай вайны сталіца Фінляндыі падвяргалася бамбардзіроўкам восем разоў — на горад упала 350 бомбаў, ад якіх загінулі 97 чалавек, яшчэ 260 атрымалі раненні. Нейкага адчувальнага для савецкага боку эфекту гэтыя акцыі застрашвання не прынеслі. Хутчэй наадварот — воля фінаў да супраціву толькі ўзмацнілася.
Хоць, безумоўна, сілы былі няроўнымі. Фінская армія налічвала 250−265 тыс., Чырвоная армія — 425 тыс. у пачатку вайны, затым яе колькасць павялічылася да 760 тыс. Але на коне стаяла незалежнасць краіны. 1 снежня быў створаны марыянеткавы «Народны ўрад» на чале з камуністам Ота Куусіненам, які жыў у Маскве. На наступны дзень ён сустрэўся з Іосіфам Сталіным і падпісаў з ім дамову аб узаемадапамозе і дружбе. Дзіўнае супадзенне, але асноўныя палажэнні гэтай дамовы адпавядалі патрабаванням, якія раней выставіў СССР: абмен тэрыторыяй, арэнда вострава Ханка і іншыя.
Фіны супраціўляліся адчайна, выкарыстоўваючы веданне мясцовасці, надвор’е (стаялі маразы). Але галоўным аргументам была іх ўласная адвага.
«Рускія яшчэ падчас вайны пусцілі ў ход міф пра „лінію Манэргейма“. Сцвярджалі, што нашая абарона на Карэльскім перашыйку абапіралася на незвычайна трывалы і пабудаваны па апошнім слове тэхнікі абарончы вал, які можна параўнаць з лініямі Мажыно і Зігфрыда і які ніякая армія ніколі не прарывала. Прарыў рускіх стаў „подзвігам, роўнага якому не было ў гісторыі ўсіх войнаў“. Усё гэта лухта; насамрэч усё выглядае зусім інакш. Абарончая лінія, вядома, была, але яе ўтваралі толькі рэдкія доўгачасовыя кулямётныя гнёзды і два дзясяткі пабудаваных на маю прапанову новых дотаў, паміж якімі былі пракладзеныя траншэі. Так, абарончая лінія існавала, але ў яе адсутнічала глыбіня. Гэтую пазіцыю народ і назваў „лініяй Манэргейма“. Яе трываласць стала вынікам стойкасці і мужнасці нашых салдат, а зусім не вынікам магутнасці збудаванняў», — пісаў Манэргейм у мемуарах.
Магчыма, маршал трохі заніжаў узровень гэтых умацаванняў. Тым не менш прарваць іх Чырвоная армія змагла толькі ў лютым 1940 года.
9 сакавіка Манэргейм прапанаваў ураду дамаўляцца пра мір. Пагадненне было падпісанае 13 сакавіка. Фінляндыя была вымушаная перадаць усе запатрабаваныя тэрыторыі. Зрэшты, страты Чырвонай арміі аказаліся ў некалькі разоў большыя (26 тыс. загінулых фінаў супраць як мінімум 126 тыс. савецкіх грамадзян).
Вымушаны саюз з Гітлерам
Як пісаў Манэргейм у мемуарах, пасля заканчэння вайны паўстала ідэя абарончага саюза паміж скандынаўскімі краінамі. Заблакаваў яе СССР, знайшоўшы ў ёй пагрозу.
«Як паказала далейшае развіццё падзей, адмова ад [саюза] пайшла на карысць толькі Гітлеру, напад якога на Скандынавію не сустрэў сумеснага супраціву Швецыі і Нарвегіі. Можна задацца пытаннем: ці акупаваў бы Гітлер наогул Нарвегію, калі б ведаў, што ўступіць у адкрыты канфлікт са Швецыяй і Фінляндыяй? Абарончы саюз аўтаматычна прывёў [бы] нас на бок праціўнікаў Германіі. Фінляндыя, прывязаная да абарончай палітыкі Швецыі і Нарвегіі, нават парэзаная і аслабленая, магла б гарантаваць бяспеку Ленінграда», — адзначаў ваеначальнік у мемуарах.
У выніку нацысты захапілі Нарвегію, прымусілі Швецыю захоўваць нейтралітэт і пачалі пагражаць Мурманску і Ленінграду. Апошні горад аказаўся пад пагрозай, бо Фінляндыя ў Другой сусветнай вайне падтрымала Гітлера. Парадокс у тым, што ў тых умовах ніякага выбару ў афіцыйнага Хельсінкі не было.
Як вы памятаеце, паводле пакта Молатава — Рыбентропа краіны Балтыі і Фінляндыя траплялі ў сферу ўплыву СССР. У першай палове чэрвеня 1940 года Саюз выставіў некалькі ультыматумаў балтыйскім рэспублікам — гэта скончылася ўводам у краіны войскаў Чырвонай арміі.
Зноў дамо слова Манэргейму: «2 чэрвеня — усяго праз некалькі дзён пасля „другога папярэджання“ Літве — расіяне выставілі Фінляндыі патрабаванне, якое ніякім чынам не выцякала з мірнай дамовы: усе прадпрыемствы, як дзяржаўныя, так і прыватныя, вывезеныя з Карэліі і з мыса Ханка, павінныя быць вернутыя СССР. 23 чэрвеня, праз чатыры дні пасля акупацыі Эстоніі і Латвіі, рушыла ўслед новае патрабаванне: канцэсію на нікелевыя руднікі ў раёне Пэтсама неабходна адабраць у брытанскай „Mond Nickel Company“ і перадаць альбо СССР, альбо таварыству, акцыянерны капітал якога быў бы падзелены пароўну паміж Савецкім Саюзам і Фінляндыяй. Наўрад ці выпадкова гэтага запатрабавалі пасля таго, як войскі Англіі пакінулі не толькі Паўночную Нарвегію, але і ўсю мацерыковую частку Еўропы. Як выказаўся Молатаў, рускіх не так цікавіла руда, як сама тэрыторыя, запасаў нікелю на якой хопіць на доўгія гады. Нарэшце, 27 чэрвеня СССР запатрабаваў альбо дэмілітарызаваць Аландскія астравы, альбо ўмацаваць іх сумеснымі сіламі Савецкага Саюза і Фінляндыі. <…> Народ у гэтай серыі націскаў убачыў пачатак такога ж спектакля, які быў разыграны на паўднёвым беразе Фінскага заліва».
Іншымі словамі, Савецкі Саюз збіраўся захапіць Фінляндыю, якая была аслабленая стратай часткі тэрыторыі і пакінула свае ўмацаванні. Як ні парадаксальна, выратавала краіну нацысцкая Германія. Берлін выйшаў на Манэргейма з прапановай: дазволіць транспартаванне праз Фінляндыю нямецкіх грузаў. Адказ быў станоўчым.
У мемуарах маршал сцвярджаў, што фінскае пытанне абмяркоўвалася на перамовах паміж Гітлерам і Молатавым у Берліне восенню 1940 года і што менавіта Германія — зразумела, кіруючыся сваімі інтарэсамі — не дазволіла саюзніку акупаваць Фінляндыю. Як бы там ні было, маршал меў рацыю, калі пісаў у мемуарах наступнае: «Поле дзейнасці нашай знешняй палітыкі было надзвычай вузкім, калі наогул можна было гаварыць пра якое-кольвек поле дзейнасці. Насамрэч уся нашая знешняя палітыка і нават, можна сказаць, існаванне Фінляндыі як самастойнай дзяржавы залежала ад нашых адносін з Германіяй».
Таму Масква не пакінула Хельсінкі выбару. Калі б не было савецка-фінскай вайны, Фінляндыя цалкам магла б застацца нейтральнай падчас Другой сусветнай. А так у чэрвені 1941-га яна стала саюзніцай Германіі, спадзеючыся вярнуць захопленыя тэрыторыі. У першыя дні Вялікай Айчыннай краіна дала нацыстам сваю тэрыторыю для іх караблёў і самалётаў, але пры гэтым заявіла пра нейтралітэт. Аднак 25 чэрвеня савецкая авіяцыя правяла бамбардзіроўку фінскіх аэрадромаў і некалькіх населеных пунктаў.
Праз чатыры дні фіны пачалі баявыя дзеянні супраць СССР, перайшлі ў наступ — і занялі ўсе страчаныя ў 1940-м тэрыторыі. Пазней яны ўдзельнічалі і ў блакадзе Ленінграда, і ў бамбёжцы Дарогі жыцця, па якой ажыццяўлялася забяспечанне гэтага горада. Але ў цэлым у 1942−1943 гадах актыўных баёў на гэтым фронце не было.
Пры гэтым Фінляндыя падчас Другой сусветнай заставалася дэмакратычнай дзяржавай, дзе не пераследавалі габрэяў. Германія падымала гэтае пытанне, але афіцыйны Хельсінкі адказаў рашучай адмовай. Адзіным выключэннем стала высылка з краіны васьмі габрэйскіх бежанцаў, з якіх выжыў толькі адзін. Але пасля скандалу такую практыку аператыўна спынілі. Магчыма, сукупнасць гэтых абставінаў дазволіла Фінляндыі па выніках вайны не ўвайсці ў сацыялістычны лагер, застаўшыся дэмакратычнай нейтральнай краінай.
Выхад з вайны і вымушанае прэзідэнцтва
«3 лютага [1943], то-бок на наступны дзень пасля таго, як немцы здаліся ў палон у Сталінградзе, у Стаўку прыбылі прэзідэнт Руці, прэм’ер-міністр Рангел, а таксама міністры Вальдэн і Танэр, каб даведацца мой пункт гледжання на агульную сітуацыю. У працэсе размовы мы прыйшлі да адзінай думкі, што вялікая вайна падышла да вырашальнага паваротнага моманту і што Фінляндыі пры першай прыдатнай магчымасці неабходна паспрабаваць знайсці спосаб выхаду з вайны. Адначасова мы канстатавалі, што моц Германіі пакуль яшчэ перашкаджае ажыццявіць гэтае рашэнне на справе», — успамінаў у мемуарах Манэргейм.
Але ў тым жа 1943-м фіны пачалі зандаваць глебу што да выхаду краіны з канфлікту. Яны адмовіліся падпісваць ваенную дамову з Германіяй, якая яшчэ мацней прывязала б іх да нацысцкага рэжыму, і спрабавалі праз заходніх саюзнікаў дамовіцца з Савецкім Саюзам. Але той настойваў на межах 1940 года (то-бок з захопленымі тэрыторыямі), фіны — на межах 1939-га.
У красавіку 1944-га СССР прапанаваў паўночнаму суседу наступныя ўмовы: межы 1940 года, інтэрнаванне нямецкіх частак і рэпарацыі. Ад апошняга пункта ў Хельсінкі адмовіліся, палічыўшы, што эканоміка краіны гэтага не вытрымае. Тады ў чэрвені Чырвоная армія пачала наступ. Каб пазбегнуць паразы, прэзідэнт краіны Руці падпісаў сакрэтнае пагадненне з міністрам замежных справаў Германіі Яахімам фон Рыбентропам. Фіны гарантавалі Рэйху ваенную дапамогу і адмову ад сепаратных перамоваў. За гэта яны атрымалі ўзбраенні і ваенныя матэрыялы, што дапамагло ім — пры ўласным адчайным супраціве — утрымаць фронт.
Але 25 жніўня Фінляндыя перадала Маскве, што гатовая выйсці з вайны. Савецкі Саюз высунуў наступныя ўмовы: неадкладна разарваць адносіны з Германіяй і аператыўна — да 15 верасня — вывесці нямецкія войскі, пры адмове — інтэрнаваць іх.
Такія дзеянні парушалі б дамову з нацыстамі, але фінскае кіраўніцтва прыдумала хітры ход. «1 жніўня прэзідэнт Руці [сакрэтна падпісаў гэты дакумент] адмовіўся ад сваёй пасады, і ў парламент тэрмінова быў перададзены праект закона, згодна з якім мяне мусілі абраць прэзідэнтам рэспублікі. Пасля разгляду ў некалькіх належных чытаннях закон быў аднагалосна прыняты на кароткім урачыстым паседжанні 4 жніўня, пасля чаго дзейны прэзідэнт — прэм’ер-міністр — зацвердзіў яго, і ён уступіў у сілу», — успамінаў Манэргейм, які не нёс ніякай адказнасці за падпісаны з нацыстамі дакумент. Сам ён, будучы пажылым чалавекам, займаць гэтую пасаду не хацеў, але саступіў просьбам паплечнікаў, жадаючы выратаваць краіну.
2 верасня 1944-га ваеначальнік накіраваў ліст Гітлеру, у якім афіцыйна абвясціў пра выхад з вайны. 4 верасня фіны спынілі баявыя дзеянні.
У сярэдзіне верасня Савецкі Саюз і Фінляндыя падпісалі перамір'е, паводле якога межы вярнуліся да 1940 года. Зрэшты, СССР дадаў да сваёй тэрыторыі яшчэ і вобласць Пэтсама, багатую на нікель. Так Фінляндыя страціла доступ да хуткага выхаду да Паўночнага Ледавітага акіяна праз Баранцава мора.
Таксама Фінляндыя зняла забарону на дзейнасць кампартыі, дала СССР права на транзіт войскаў, перадала ім у арэнду паўвостраў каля сталіцы на 50 гадоў (ужо ў 1956-м яго вярнулі фінам), а таксама абавязалася паставіць тавары на суму 300 млн даляраў (гэта была своеасаблівая форма рэпарацый).
Тым не менш Другая сусветная на гэтым не скончылася. Немцы, якія знаходзіліся на поўначы краіны, адмовіліся скласці зброю. Пачалася Лапландская вайна паміж Германіяй і Фінляндыяй, якая завяршылася ў красавіку 1945-га.
Пасля Другой сусветнай фіны пад ціскам СССР асудзілі Рыста Руці, а таксама папулярнага палітыка Вяйнэ Танэра. Але праз некалькі гадоў яны былі памілаваныя і выйшлі на волю. Сам жа Манэргейм ніяк не пацярпеў. У сакавіку 1946 года ён добраахвотна сышоў у адстаўку.
У 1947-м ужо без маршала была падпісаная Парыжская мірная дамова, якая ў цэлым пацвердзіла палажэнні Маскоўскага. Межы вярнуліся да стану 1940 года. Гэта выклікала масавае перамяшчэнне фінскага насельніцтва, якое прайшло ў два этапы. Першы прыпаў яшчэ на 1939−1940 гады, але пасля пачатку Вялікай Айчыннай частка насельніцтва вярнулася ў свае дамы, каб пасля Другой сусветнай з’ехаць канчаткова. Усяго родныя мясціны пакінулі 450 тысяч чалавек — велізарная для невялікай Фінляндыі лічба.
У апошнія гады Манэргейм па парадзе дактароў часцей жыў у Швейцарыі, Італіі і Францыі, часам прыязджаючы ў родную Фінляндыю. Ён памёр у 1951-м, выканаўшы галоўную задачу: Фінляндыя захавала пасля Другой сусветнай вайны суверэнітэт, парламенцкую дэмакратыю і рынкавую эканоміку.
Чытайце таксама
