Пасля пачатку вайны ва Украіне з Беларусі сышлі або часткова рэлакаваліся шматлікія буйныя IT-кампаніі. Частка спецыялістаў з’ехала, але нямала айцішнікаў засталося, ды і спецыяльныя школы працягваюць набіраць вучняў. «Люстэрка» вырашыла даведацца, ці складана IT-спецыялісту цяпер знайсці працу ў Беларусі. Пагаварылі з пачаткоўцам і айцішнікам са стажам.
Па просьбе суразмоўцаў імёны змененыя. Іх звесткі ёсць у рэдакцыі.
«Працадаўцы адчуваюць: спецыялістаў больш, чым запытаў на іх, — і гандлююцца»
За плячыма Андрэя больш чым 25 гадоў у распрацоўцы. Свой узрост ён акрэслівае як «45 плюс». Быў цімлідам, апошнія два з паловай гады мужчына працаваў у невялікай мінскай IT-кампаніі. У лістападзе 2022-га ім абвясцілі: заказчык на 10−15 працэнтаў збіраецца скараціць бюджэт, які вылучаў на распрацоўку софту. У сувязі з гэтым іх фірма вырашыла «скінуць баласт, які яна цяпер не можа ўтрымліваць», і памяняць структуру каманды.
Гэтая навіна стала для супрацоўнікаў нечаканай. Андрэй кажа, што наўпрост з вайной гэта не звязана: на баку іх заказчыка шмат выхадцаў з Беларусі, Расіі, Украіны. Са словаў мужчыны, яны «разумеюць усю сітуацыю», таму ў лютым 2022-га і пазней «ніякага нагнятання» з гэтай нагоды не было. Прычыну ж распрацоўшчык бачыць у іншым:
— Цяпер, на хвалі невялікай рэцэсіі, многія айцішныя і не зусім айцішныя кампаніі ў ЗША скарачаюць штаты. Хтосьці звальняе персанал, хтосьці змяншае бюджэт на знешніх субкантрактараў. Гэта трэнд.
У кампаніі Андрэя меркавалася дзве хвалі звальненняў — восенню і зімой. Але, наколькі вядома суразмоўцу, мусіць быць і трэцяя.
— У лістападзе дырэктар сабраў кіраўнікоў праектаў, паведаміў пра скарачэнні і даручыў скласці рэйтынг супрацоўнікаў, якія не адпавядаюць крытэрам «цана — якасць» і «аб'ём працы». Так адбіраліся кандыдаты на выхад, — апісвае сітуацыю мужчына. — Потым з кожным, хто трапіў у спіс, адбылася індывідуальная размова. Сысці мусіла працэнтаў дваццаць. Я ў тым ліку, бо ў мяне высокія кваліфікацыя і зарплата, але аб’ём работ, што я выконваў, у асноўным могуць зрабіць і маладыя спецыялісты — калі іх натрэніраваць.
Андрэй трапіў пад другую хвалю скарачэнняў. У сярэдзіне студзеня мужчына сышоў па пагадненні бакоў, але без «залатога парашута»: яму аплацілі толькі дні, адпрацаваныя ў гэтым месяцы, і кампенсацыю за нявыкарыстаны адпачынак.
— Сыходзіў з думкамі «што ні робіцца — усё да лепшага», але асадак на душы застаўся, — расказвае ён. — Яшчэ ў снежні, калі мне толькі сказалі пра скарачэнне, я пачаў рассылаць рэзюмэ. Адправіў каля 18 па Беларусі і прыкладна 10−12 за мяжу. У Беларусі сустракаў досыць шмат варыянтаў, і з нядрэнным заробкам, але яны не ўпісваюцца ў мой досвед і навыкі. За першы месяц пошукаў у мяне было чатыры размовы. А з адной кампаніяй я нават падпісаў кантракт, але праз форс-мажор з іх боку дамова засталася не рэалізаваная. У астатніх выпадках былі адмовы ў стылі «вы нам не падыходзіце» ці проста цішыня.
У нейкі момант распрацоўшчык вырашыў прыбраць з рэзюмэ ўказанне зарплатнай вілкі ў 40−42 тысячы даляраў у год да выліку падаткаў (гэта 3,3−3,5 тысячы даляраў у месяц), каб «працадаўцы не палохаліся» і больш адкрыта выходзілі на кантакт. Падчас размоваў у беларускіх кампаніях мужчына «працэнтаў на дваццаць» заніжае заробак, за які гатовы і прывык працаваць, а ў заходніх — «пакідае еўрапейскі».
— Пакуль шукаў вакансіі, заўважыў такую цікавую карціну: апісанне таго, чаго чакаюць ад кандыдата, не адпавядае таму, што прапануецца па абавязках. Напрыклад, вакансія «джуна», то-бок распрацоўшчыка пачатковага ўзроўню, а патрабаванні — як да чалавека, які ўжо тры-чатыры гады ў прафесіі. Атрымліваецца, кампанія заніжае пасаду, каб, як я разумею, менш плаціць, — дзеліцца назіраннямі Андрэй. — Думаю, гэта звязана з пераборам айцішнікаў на беларускім рынку. Акрамя таго, звярнуў увагу, што вакансіі, якія з’яўляюцца, праглядае ад трох да дваццаці чалавек. Працадаўцы адчуваюць: спецыялістаў больш, чым запытаў на іх, і гандлююцца. Ну, ці гэта непісьменны HR-менеджар вывесіў вакансіі. Хоць такую нестыкоўку я ўбачыў у некалькіх аб’явах на сайце rabota.by.
Паводле назіранняў Андрэя, вакансій на беларускім IT-рынку дастаткова. Ён кажа, што ў Беларусі ўсё яшчэ працце «досыць шмат кампаній».
— Ёсць і замежныя фірмы, якія не абмежаваныя санкцыямі ў плане супрацоўніцтва з нашай краінай. Напрыклад, кампаніі з ААЭ, Ізраіля, Азіі, — пералічвае Андрэй. — Нямала прапановаў з Расіі, якая праз адток сваіх спецыялістаў пераключылася на нас. Я, напрыклад, разглядаў прапанову з «Тинькофф Банка». Бачыў, што яны актыўна гуляюць на рынку. Плюс «дочкі» яшчэ некалькіх расійскіх банкаў — «СберБанк», «БелВЭБ» таксама актыўна шукаюць людзей. Дарэчы, на вакансіі ў расійскіх кампаніях часта патрабуецца не вельмі вялікі досвед працы. Могуць браць і «джунаў».
Паводле словаў Андрэя, амаль усе калегі, якіх скарацілі з ім у адзін час, ужо знайшлі працу: хтосьці ў Беларусі, хтосьці рэлакаваўся. Мужчына таксама гатовы пераехаць, калі гэтага запатрабуюць новыя працадаўцы. А вось сыходзіць з IT у іншую сферу не збіраецца:
— Лепш, як той казаў, дзень страціць, але потым даляцець за пяць хвілін. То-бок лепш я цяпер патрачу больш часу, але знайду месца, якое мяне задавальняе. Ашчаджэнняў мне хопіць, каб пратрымацца без напругі год-два, так што пошукі на мяне моцна не ціснуць і я падбіраю працу мары. За апошнія два тыдні па выніках тэхнічных інтэрв'ю я атрымаў два оферы і магу выйсці на працу хоць цяпер. Праўда, у абодвух выпадках адкрыліся нюансы, якія пакуль спыняюць мяне ад прыняцця рашэння. У адным — вельмі незвычайны, ссунуты рэжым працы. Да таго ж патрэбны даволі хуткі рэлакейт, хоць кампанія ніяк не садзейнічае ў гэтым працэсе. Плюс палічыў, што пасля пераезду выдаткі на бытавыя пытанні будуць з’ядаць каля 30% зарплаты. У другім — ён у Беларусі, толькі офісны рэжым працы і зарплатная вілка прыкладна ў два разы ніжэйшая за чаканую і рынкавую.
«На адну з гэтых вакансій акрамя мяне ўжо адгукнулася каля тысячы чалавек»
Дзмітрыю 25 гадоў, і ён не працаваў у IT ні дня. Тры гады ён працаваў у сферы грамадскага харчавання і прыйшоў да таго, што хоча прафесійна расці і развівацца ў іншай сферы. Увосень 2021-га малады чалавек запісаўся на курсы ў адну з IT-школ. У красавіку 2022-га яе скончыў, атрымаў «паперку» Java-распрацоўшчыка, з таго часу ў пошуку прыдатнай вакансіі.
— Раней, каго ні паслухаеш, людзі, якія заканчвалі курсы, хутка знаходзілі працу. Многія мае прыяцелі ўладкоўваліся адразу. Я таксама думаў, што ўсё будзе добра, але потым здарыўся люты 2022-га — і ўсё памянялася. Нават мае знаёмыя, якія спачатку казалі, што гатовыя ўзяць мяне на працу, у выніку развялі рукамі: «Прабач, цяпер мы не можам табе нічога прапанаваць», — апісвае сітуацыю Дзмітрый. — Пасля курсаў я звольніўся з грамадскага харчавання. Грошай, каб працягваць здымаць жыллё ў Мінску, не было. Вяртацца на ранейшае месца я не планаваў: інакш затрымаўся б там надоўга, а мне не хацелася страчваць атрыманыя ў IT веды. У выніку з’ехаў у горад, дзе жывуць мае бацькі, і ўжо адтуль пачаў шукаць вакансіі.
З таго моманту малады чалавек адправіў каля тысячы водгукаў. Амаль 90% з іх былі па Беларусі. Практычна на ўсе ён атрымаў адмову яшчэ на этапе рэзюмэ.
— Адразу вырашыў, што яно ў мяне няправільна складзенае. Звярнуўся ў школу, дзе займаўся, яны мне сказалі, якія моманты адкарэктаваць. Я ўсё зрабіў, але ў пошуку працы гэта не дапамагло, — працягвае Дзмітрый.
На думку маладога чалавека, прычын у такой сітуацыі некалькі. Па-першае, пасля пачатку вайны ва Украіне буйныя кампаніі з’язджаюць з Беларусі, а замежныя фірмы не хочуць працаваць з нашай краінай. Па-другое, кампаніі не хочуць укладаць грошы ў навучанне маладых спецыялістаў.
— Наколькі я ведаю, раней у буйных IT-кампаніях былі лабараторыі, куды ты прыходзіш пачаткоўцам. Там падымаюць твае скілы, а далей, калі ўсё добра, бяруць на працу, — адзначае малады чалавек. — Але пасля лютага яны згарнуліся і з’ехалі. Цяпер нават не ўяўляю, куды можна пайсці стажорам.
Пры гэтым суразмоўца не адмаўляе, што ў першыя месяцы яго пошукаў вакансій на рынку працы было шмат. У асноўным, адзначае ён, гэта былі прапановы ад невялікіх кампаній. Магчыма, ён не можа нічога знайсці праз недахоп ведаў? На гэта суразмоўца адказвае: «Наўрад».
— IT-школа, якую я заканчваў, відавочна ўваходзіць у топ-3 у краіне. Мы прайшлі шмат усяго. У чым тады мая праблема, я не ведаю. Кампаніі, якія атрымалі маё рэзюмэ, пра гэта не пісалі, — разважае хлопец. — Разы тры-чатыры, калі я дайшоў да сумоўя і размаўляў з менеджарам і тэхнічным спецыялістам, іх не задаволіла, што ў некаторых сферах я «плаваў», але на курсах мы такога не праходзілі. Ды і ў патрабаваннях гэта не прапісвалася. Хлопцы расказвалі пра сітуацыі, калі, дапусцім, ёсць вакансія джуніёра — Java-распрацоўшчыка, а ў патрабаваннях пішуць — досвед працы ад трох гадоў, англійская ледзь не В2. Я і сам, калі чытаў апісанне большасці вакансій, думаў: «Табе б гадкі тры яшчэ дзесьці павучыцца для досведу». Але дзе? Дзе ўзяць гэты досвед? Некаторыя раяць на фрыланс, але я глядзеў, каб зарэгістравацца на сайце, які мне рэкамендавалі, зноў жа патрэбны досвед працы. Хоць, магчыма, я не той сайт глядзеў… Але мне рэкамендавалі менавіта яго.
Адгукаўся малады чалавек і на вакансіі за мяжой — у Расіі, Казахстане, Украіне, Польшчы, Грузіі. Кампаніі ў Расіі і Казахстане адказвалі, што гатовыя яго прыняць, але з умовай пераезду.
— Я гатовы, але ў мяне няма грошай на пераезд. Каб месяцы на тры-чатыры арандаваць у іншай краіне жыллё, патрэбны фінансавы груз, а я яго пакуль не зарабіў. Атрымліваецца замкнёнае кола, — кажа Дзмітрый.
Пасля сямі месяцаў няўдалых пошукаў малады чалавек уладкаваўся ў таксі, але працягвае глядзець вакансіі ў IT. Апошнія тры месяцы, кажа, спецыялістаў з яго скіламі амаль не шукаюць, у асноўным усе прапановы для ўзроўню «сеньёр» і «мідл», то-бок для спецыялістаў з досведам і стажам працы.
— За гэты час я высылаў рэзюмэ ўсяго разы два-тры. На адну з гэтых вакансій акрамя мяне ўжо адгукнулася каля тысячы чалавек. Чаму колькасць прапановаў настолькі скарацілася, я не ведаю. Можа, набралі работнікаў і больш не трэба, — разважае суразмоўца. — Ды і IT-школы працягваюць пачкамі выпускаць спецыялістаў, якія гатовыя працаваць, а атрымліваецца, нікому не патрэбныя.
Ці знайшлі працу іншыя навучэнцы, што выпусціліся з курсаў адначасова з Дзмітрыем, ён не ведае. Бачыў толькі аднаго з хлопцаў, які пісаў у LinkedIn, што ў пошуку. На пытанне, што плануе рабіць далей, суразмоўца адказвае так:
— Працаваць у таксі і далей шукаць вакансію ў IT. Больш выбару ў мяне няма: працаваць у IT — мая мара. Калі заканчваю змену, прыязджаю дадому, чытаю, гляджу навучальныя ролікі на YouTube. Стараюся не страціць веды, якія атрымаў, не дэградаваць, а наадварот. Раптам будзе нейкае сумоўе. Трэба быць гатовым. Часам, вядома, рукі апускаюцца, але я не здаюся.
