На гэтым тыдні былі амаль адначасова апублікаваны вынікі двух сацыялагічных апытанняў у Беларусі — Беларускай аналітычнай майстэрні Андрэя Вардамацкага і беларускага праекта брытанскага Chatham House пад кіраўніцтвам Рыгора Астапені. Першае даследаванне — тэлефоннае апытанне ўсяго дарослага насельніцтва краіны, праведзенае ў сярэдзіне мая, другое — онлайн-апытанне гараджан, праведзенае месяц таму. Юрый Дракахруст параўноўвае іх вынікі з даследаваннем, праведзеным ва Украіне, і прыходзіць да невідавочных высноваў.
Юрый Дракахруст
Аглядальнік беларускай службы «Радыё Свабода».
Кандыдат фізіка-матэматычных навук. Лаўрэат прэміі Беларускай асацыяцыі журналістаў за 1996 год. Журналісцкае крэда: не плакаць, не смяяцца, а разумець.
Нягледзячы на гэтыя адрозненні, абодва апытанні паказалі вельмі падобныя вынікі.
Па-ранейшаму толькі нязначная доля беларусаў лічаць, што беларускае войска павінна ўступіць у вайну ва Украіне на баку Расіі. Як адзначыў Астапеня, гэта ў асноўным людзі, якія не вельмі лічаць сябе беларусамі. У іх «жалезная» логіка: Беларусь — гэта Расія, Расія вядзе вайну, значыць і Беларусь павінна ваяваць.
Таксама большасць, хоць і менш вялікая, адмоўна ставіцца да прысутнасці расійскіх войскаў на тэрыторыі Беларусі.
Аднак у стаўленні да вайны самой па сабе, па-за сувязі з удзелам або няўдзелам у ёй Беларусі, навідавоку прыкладная роўнасць прыхільнікаў і праціўнікаў ваенных дзеянняў Расіі з невялікай перавагай у бок праціўнікаў.
І нарэшце, у пытанні аб геапалітычных перавагах, аб выбары паміж ЕС і Расіяй, перавага — на баку Расіі. Па дадзеных Беларускай аналітычнай майстэрні прапорцыі перавагаў з пачатку вайны (і нягледзячы на вайну) наогул не змяніліся, па дадзеных Chatham House — крыху павялічыліся долі прыхільнікаў абодвух геапалітычных вектараў, але расійскага — крыху больш.
На першы погляд, такія суадносіны ацэнак вельмі супярэчлівыя, ледзь не шызафрэнічныя. Аднак псіхалагічна яны дапускаюць несупярэчлівую інтэрпрэтацыю.
І ў звычайным жыцці мы нярэдка можам асуджаць учынак або паводзіны блізкага нам чалавека — сваяка або сябра. Але ці спыняе гэта блізкасць, ці абавязкова мы разрываем адносіны з такім чалавекам? Не абавязкова. Мы можам асуджаць асобныя яго дзеянні, але гэта можа не рабіць нашы адносіны халаднейшымі.
Гэтак жа бывае і ў адносінах паміж народамі. Для многіх беларусаў Расія робіць дрэнна, ганебна, злачынна. Але на адносінах да яе, як такой, гэта не адбіваецца.
Як растлумачыў Рыгор Астапеня, для многіх беларусаў Расія — гэта частка іх ідэнтычнасці, іх культуры. Адмовіцца ад сваёй ідэнтычнасці, ад сваёй культуры цяжка нават пад уплывам вельмі моцных шокаў.
Дарэчы, працу гэтага палітыка-псіхалагічнага механізму можна было ўбачыць у выніках апытання Беларускай аналітычнай майстэрні ў адносінах і ўкраінцаў да беларусаў.
Майстэрня сумесна з Кіеўскім міжнародным інстытутам сацыялогіі правяла ў канцы мая рэпрэзентатыўнае апытанне ва Украіне аб адносінах яе грамадзян да беларусаў у сувязі з вайной і роляй у ёй Беларусі.
Большасць (68%) украінцаў адказалі, што іх стаўленне да беларусаў з-за вайны пагоршылася, у 24% яно засталося ранейшым і толькі ў 3% яно палепшылася. На пытанне, ці ўдзельнічае Беларусь у ваенным канфлікце ва Украіне, станоўчы адказ дала пераважная большасць — 84%. Але ў пытанні аб іх цяперашнім стаўленні да беларусаў рэспандэнты падзяліліся прыкладна напалову: 42% назвалі сваё стаўленне да паўночных суседзяў добрым, 47% — дрэнным.
Як жа так? У 68% украінцаў стаўленне да беларусаў пагоршылася, а дрэнна да іх зараз ставяцца толькі 47%? Ну вось так — у многіх стаўленне пагоршылася, але не настолькі, каб стаць дрэнным.
І яшчэ — пра тое, што ляжыць у аснове працы мэханізму «прабачэння вінаватых». Гэта, як і ў асабістых адносінах, блізкасць. З ідэалагічнага канструкта аб «трыадзіным народзе» не абавязкова рабіць выснову аб неабходнасці адзінай дзяржавы для гэтага «трыадзінага». Для многіх прыхільнікаў гэтага канструкту ён проста канстатацыя блізкасці.
Ва Украіне 27% лічаць сябе і беларусаў адным народам. І гэта — больш за палову тых украінцаў, якія захавалі добрае стаўленне да беларусаў.
Яшчэ больш уражваюць адказы беларусаў на такое пытанне, і не толькі ў дачыненні да беларусаў і рускіх, і ўкраінцаў, але і ў дачыненні да рускіх і ўкраінцаў.
Як ужо было сказана, з прыхільнасці канцэпту «трыадзінага народа» не вынікаюць адназначныя палітычныя высновы. Але сёе-тое з гэтага ўсё ж вынікае.
Гэта, у прыватнасці, тлумачыць захаванне сімпатый беларусаў да Расіі, прыхільнасць значнай іх часткі інтэграцыі з Расіяй. Збольшага таму ж не назіраецца зніжэння (хоць і павелічэння) сімпатый да Украіны.
З іншага боку, зноў жа збольшага менавіта на гэтым грунтуецца і асуджэнне расійскіх ваенных дзеянняў ва Украіне. Кіраўнік Украінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхата мітрапаліт Ануфрый у першы ж дзень вайны назваў расійскі напад на Украіну «грахом Каіна». І многія беларусы асуджаюць гэты напад менавіта таму.
Меркаванне аўтара можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі.