Міжнародная арганізацыя па міграцыі (МОМ), якая ўваходзіць у структуру ААН, апублікавала вынікі другога раўнда сацыялагічнага даследавання пра ўцекачоў у Беларусі з фокусам на людзей, што ўцяклі ад вайны ва Украіне, іх патрэбы, намеры і праблемы. Выявілася, што большасць адчувае недахоп сродкаў на пражыванне, недахоп прадуктаў, адзення, прадметаў гігіены, пры гэтым гуманітарную дапамогу атрымлівала толькі палова.
Для даследавання эксперты ААН у каардынацыі з Чырвоным Крыжам і МУС правялі 805 інтэрв'ю з уцекачамі па ўсёй краіне з 1 верасня па 30 лістапада. З іх 97% (778 чалавек) былі ўкраінцамі. Больш за ўсё інтэрв'ю правялі ў памежных Брэсцкай (39%) і Гомельскай (16%) абласцях. Гутаркі з удзельнікамі апытання праводзіліся ў офісах МОМ, Чырвонага Крыжа, па месцы пражывання, на вакзалах, а часам — і ў ізалятарах часовага ўтрымання.
Адкуль прыязджаюць
Як адзначаецца ў справаздачы, з пачатку вайны і да 16 снежня 2022 года ў Беларусь, паводле звестак Дзяржпамежкамітэта, заехалі 70 935 украінцаў. Пасля 24 лютага межы з Украінай былі закрытыя, памежныя пункты не працавалі ў звычайным рэжыме, таму многія траплялі ў Беларусь праз суседнія краіны. Сярод апытаных украінцаў 44% заехалі з Расіі (палова з іх — жыхары Данецкай і Луганскай абласцей, а траціна збіраецца далей ехаць у Польшчу), 28% прыехалі з Польшчы, 25% — з Украіны, 2% — з Літвы.
Па паходжанні большасць украінцаў — жыхары ўсходніх абласцей. У пяцёрку ўвайшлі Данецкая вобласць (28%), Харкаўская (17%), Луганская (14%), Херсонская (7%), горад Кіеў і Кіеўская вобласць (6%). Толькі крыху менш за чвэрць (22,5%) раней жылана вёсцы, астатнія — гараджане.
Хто прыязджае
Сярод рэспандэнтаў з Украіны жанчын аказалася 66%, мужчын — 34%. Сярэдні ўзрост уцекачоў склаў 48 гадоў, найстарэйшаму было 95 гадоў. Больш чым палова (56%) прыехала з дзецьмі, усяго разам з апытанымі 778 дарослымі ў Беларусь прыбыло амаль паўтысячы дзяцей. Столькі ж, 56%, сказалі, што прыехалі як мінімум з адным пажылым чалавекам (старэйшым за 60 гадоў), 26% прывезлі з сабой людзей з сур’ёзнымі захворваннямі, 11% — людзей з інваліднасцю.
30% аказаліся пенсіянерамі, 47% да ад’езду мелі працу, большасць працавала юрыстамі, дактарамі, настаўнікамі, спецыялістамі ў сферы продажаў, а таксама слесарамі і цеслярамі. Беспрацоўнымі дома былі толькі 6%. У 34% бежанцаў ёсць вышэйшая адукацыя, у яшчэ 35% — прафесійная. На момант апытання працу ў Беларусі знайшлі толькі 7,5% рэспандэнтаў, яшчэ 33% былі ў актыўным пошуку, а 20% адзначылі, што не збіраюцца шукаць працу ў Беларусі.
Што збіраюцца рабіць далей
Апытаныя ў асноўным знаходзіліся ў нашай краіне нядаўна: 42% заехалі ў верасні-кастрычніку, яшчэ 13% — у жніўні. На момант інтэрв'ю 44% былі ў Беларусі менш за 15 дзён, яшчэ 32% — менш за два месяцы. Многія спыніліся ў Беларусі ў сваіх сваякоў (40%), яшчэ 10% — у сяброў, 21% апытаных жыў у арэндным жыллі. Астатнія на момант апытання, мабыць, не мелі месца пражывання.
Заставацца ў Беларусі хочуць далёка не ўсе ўцекачы з Украіны — пра такі намер паведамілі 68% украінцаў. Для большасці (61%) прычынай стала наяўнасць сваякоў. Але многія збіраюцца ехаць з Беларусі далей — у Расію (36%), Польшчу (33%), Германію (13%) і Чэхію (3%). Прычына для большасці (68%) тая ж: у тых краінах жывуць родныя.
Усім рэспандэнтам задалі пытанне, ці хочуць яны вяртацца ва Украіну. Больш чым палова (53%) яшчэ не вырашыла гэта для сябе ці не захацела адказваць. Пра намер вярнуцца дадому, калі стане бяспечна, выразна заявіў толькі 21% апытаных. А 26% сказалі, што не збіраюцца вяртацца ва Украіну наогул.
Пры гэтым тыя, хто хоча вярнуцца на радзіму, растлумачылі, што ў іх там жыллё, сваякі, якія маюць патрэбу ў доглядзе, у іх горадзе палепшылася сітуацыя. Аднак яны адзначылі, што для вяртання дадому ім спатрэбіцца дапамога з грашыма (49%), транспартам (17%), інфармацыяй (13%) і дакументамі (6%). Толькі 14% сказалі, што ім не патрэбная дапамога, каб вярнуцца дадому.
З тых, хто вырашыў пакуль заставацца ў Беларусі, 24% сказалі, што вернуцца ва Украіну, як толькі стане бяспечна, 11% разлічваюць пажыць у Беларусі паўгода-год, а 27% не ведаюць, як доўга будуць заставацца. Толькі 38% думаюць жыць у нашай краіне больш за год. Заставацца людзі збіраюцца ў тых жа месцах, дзе ўжо знаходзяцца: больш за ўсё плануюць жыць у Гомельскай вобласці (24%), Мінску (16%), Мінскай (14%) і Брэсцкай (12%) абласцях.
Як адзначаюць эксперты ААН, вынікі апытання дазваляюць зрабіць выснову, што на тых тэрыторыях Беларусі, дзе яно праводзілася, жыве каля 9 тысяч грамадзян Украіны — уцекачоў ад вайны.
Цяжкасці ўкраінскіх уцекачоў у Беларусі
Па статус дадатковай абароны (ён дае часовае права на пражыванне, працаўладкаванне і медабслугоўванне) звярнуліся 40% уцекачоў з Украіны, яшчэ 27% на момант інтэрв'ю збіраліся гэта зрабіць, а 29% не мелі такога намеру.
Многія рэспандэнты (57%) паведамілі, што ў Беларусі іх галоўная праблема — недахоп грошай, яшчэ 11% адзначылі складанасці з працаўладкаваннем, 10% — з пошукам жылля. Толькі 28,5% сказалі, што ім хапае сродкаў на пражыванне ў Беларусі, а 50,5% сказалі, што сродкаў недастаткова. Праблемай была і адсутнасць доступу да рахункаў. 72% удзельнікаў апытання не змаглі зняць свае грошы або правесці плацяжы з дапамогай украінскіх картак у Беларусі.
Адпаведна, галоўнай патрэбай украінскіх уцекачоў у Беларусі стала фінансавая падтрымка — яе адзначылі 82% рэспандэнтаў. Таксама 78% сказалі, што маюць патрэбу ў прадуктах харчавання, 68% — у прадметах гігіены і санітарных сродках, 45% — у вопратцы і абутку, 31% — у працаўладкаванні. 30% паведамілі пра патрэбу ў таварах для дома, 26% — у медпаслугах, 25% — у леках. 13% адзначылі, што маюць патрэбу ў жыллі на працяглы тэрмін і транспарце, 10% — у дапамозе з дакументамі і юрыдычных, консульскіх паслугах. Перад зімой 66% адчувалі патрэбу ў цёплай вопратцы, 53% — у цёплым абутку.
Пры гэтым сярод апытаных толькі 51% атрымаў у Беларусі якую-кольвек гуманітарную дапамогу: у асноўным прадукты, сродкі гігіены, адзенне і абутак.
А што ўцекачы з іншых краін?
Сярод апытаных экспертамі ААН было 27 грамадзян трэціх краін: у асноўным Гвінеі, Егіпта, Афганістана, Кубы, Емена, Нігерыі, Пакістана. Большасць (59%) прыехала праз Расію, 30% прыляцелі ў Беларусь самалётам. 70% былі мужчынамі, 63 — ва ўзросце 19−39 гадоў, 56% прыехалі са сваякамі, з іх 27% — з дзецьмі. У 22% апытаных пры сабе не было ніякіх дакументаў.
Эксперты ААН, грунтуючыся на атрыманых падчас інтэрв'ю звестак, робяць выснову, што ў Беларусі знаходзіцца каля 1350 такіх уцекачоў з трэціх краін.
Яны таксама маюць патрэбу ў дапамозе. 74% сказалі, што ў іх няма сродкаў або крыніцы даходу, каб аплачваць пражыванне ў Беларусі. Сярод патрэбаў уцекачы адзначалі сродкі гігіены (89%), грошы (70%), прадукты (70%), адзенне і абутак (63%), працаўладкаванне (56%), лекі (44%). 81% адзначыў, што мае патрэбу ў цёплай вопратцы. Сярод ключавых цяжкасцяў у Беларусі ўцекачы з трэціх краін адзначылі, акрамя недахопу грошай, таксама моўны бар’ер (52%), працаўладкаванне (33%) і пошук пастаяннага жылля (19%), легалізацыю (15%).
Застацца ў Беларусі з гэтых уцекачоў хочуць 56%, а астатнія збіраюцца ехаць далей. З іх 45% збіраюцца ў Германію. 26% хочуць вярнуцца ў свае родныя краіны, калі там будзе бяспечна, а 30% не хочуць вяртацца, астатнія не далі адказу на пытанне.