У Польшчы правялі сацыялагічнае даследаванне наконт таго, як жыхары краіны ставяцца да беларусаў і Беларусі. Вынікі пацвердзілі, што стаўленне моцна змянілася праз тое, што Беларусь дапамагла вайне Расіі супраць Украіны. Апытанне паказала, што палякі ўсё яшчэ аддзяляюць беларусаў ад беларускай дзяржавы і лічаць, што іх трэба падтрымліваць.
Даследаванне было праведзенае на замову польскай грамадскай арганізацыі «Цэнтр дыялогу імя Юліюша Мерашэўскага», падведамаснай Міністэрству культуры, дзейнасць якой скіраваная на пабудову дыялогу паміж палякамі і народамі Усходняй Еўропы. Апытанне праводзілі ў сярэдзіне траўня 2023 года шляхам тэлефонных інтэрв'ю, удзел у ім узялі 1002 чалавекі з польскіх гарадоў і вёсак, выбарка адпавядае структуры насельніцтва Польшчы па поле, узросце, рэгіёне і велічыні населенага пункта пражывання.
Як канстатуюць аўтары даследавання, у 2020 годзе супраціў беларускага грамадства дыктатуры Лукашэнкі выклікаў у Польшчы пазітыўны водгук, зламаўшы шматлікія стэрэатыпы пра беларусаў, якія нібыта змірыліся са сваім лёсам і не здольныя на масавыя паўстанні ў імя абароны асноўных правоў і свабод. Аднак брутальная расійская агрэсія, у якой брала ўдзел і Беларусь, выклікала масавае абурэнне, скіраванае ў першую чаргу супраць расіян, але з імі — і супраць беларусаў.
Як, на думку палякаў, Беларусь і беларусы ставяцца да Польшчы?
У рэспандэнтаў спыталі, якім яны бачаць стаўленне іншых дзяржаваў да Польшчы (гэта адбіваецца і на іх уласным стаўленні). Яшчэ тры гады таму ў аналагічным пытанні ўдзельнікі адзначалі ў асноўным варожае стаўленне толькі з боку Расіі (65%), у той час як пра Беларусь так казалі толькі 31%. Да 2023 года ўсё змянілася: цяпер 82% палякаў лічаць, што Беларусь варожа ставіцца да Польшчы (нагадаем, беларуская прапаганда пастаянна выстаўляе Польшчу ворагам). У непрыязным стаўленні Расіі ўпэўнены ўжо 91% апытаных.
А вось успрыманне стаўлення саміх беларусаў адрозніваецца ад таго, што палякі прыпісваюць афіцыйнаму Мінску. Доля прыхільнікаў тэзісу пра тое, што беларусы прыязна ставяцца да Польшчы, цяпер не такая высокая, як у 2020 годзе, але такое перакананне ўсё яшчэ мае траціна апытаных (34%). Аднак тых, хто лічыць стаўленне беларусаў непрыязным, больш — 49%. Тры гады таму іх было толькі 15%, у той час як меркавання пра прыязнае стаўленне прытрымліваліся 63%.
З расейцамі падобная дынаміка, толькі лічбы яшчэ больш палярныя: да вайны 53% палякаў былі ўпэўненыя ў іх пазітыўным стаўленні да Польшчы, цяпер жа 76% упэўненыя ў адваротным. З украінцамі, наадварот, вырасла з 65 да 81% колькасць тых, хто лічыць іх стаўленне да Польшчы прыязным.
Які палякі бачаць Беларусь?
Удзельнікаў даследавання спыталі пра тое, якія асацыяцыі ўзнікаюць у іх са словам «Беларусь». У большасці яны аказаліся негатыўнымі. Самыя частыя асацыяцыі былі звязаныя з аўтарытарным рэжымам і Аляксандрам Лукашэнкам (разам 42%), многія адзначылі залежнасць ад Расіі і ўдзел у вайне (разам 19%), згадвалі і міграцыйны крызіс на мяжы.
Таксама палякаў папрасілі ацаніць Беларусь па пяці паказчыках, выставіўшы ёй ад 1 да 5 балаў: наколькі яна, на іх думку, сучасная, багатая, дэмакратычная, ці выклікае давер і ці варта яе наведваць. Вынікі аказаліся непахвальнымі для нашай краіны. Ні па адным з паказчыкаў сярэдні бал не перавысіў 3 пунктаў, асабліва нізкім ён быў у пытаннях дэмакратычнасці і даверу. Толькі ў плане турыстычнай цікавасці стаўленне схілілася хутчэй у пазітыўны бок (2,9 бала).
Што ведаюць пра беларусаў і Беларусь?
Адно з пытанняў даследавання датычыла таго, які асабісты досвед ёсць у палякаў з беларусамі і Беларуссю. Аказалася, што сувязі даволі цесныя. 42% адзначылі, што асабіста ведаюць кагосьці з беларусаў або маюць у Беларусі сяброў, знаёмых. Такія рэспандэнты, адзначаюць аўтары даследавання, значна часцей за іншых адказвалі, што беларусы прыязна ставяцца да Польшчы, выказвалі да нашых суайчыннікаў больш эмпатыі і менш абвінавачвалі беларусаў у сітуацыі, у якой яны аказаліся (накшталт «самі выбралі сабе такога прэзідэнта»).
Акрамя таго, траціна (32%) апытаных сказала, што рэгулярна сочаць за інфармацыяй на тэму Беларусі, а 5% наведваюць у Польшчы мерапрыемствы і акцыі, звязаныя з Беларуссю і беларускай культурай, 6% бывалі ў Беларусі цягам апошніх 10 гадоў па справах або ў родных, сяброў.
Пра падзеі 2020 года ў Беларусі больш чым палова палякаў (55%) на гэты момант не ведае. Тым не менш многім вядома пра фальсіфікаваныя выбары і пратэсты, якія былі жорстка задушаныя ўладамі (сумарна 54%), яшчэ 9% успомнілі зноў жа пра міграцыйны крызіс (тут можна было назваць больш чым адзін варыянт).
Палякі таксама аказаліся нядрэнна абазнанымі што асноўных дзеячаў беларускай палітыкі. Практычна ўсе (88%) ведаюць, хто такі Лукашэнка, пры гэтым больш чым палова распазнае імёны Святланы Ціханоўскай, палітзняволенага журналіста і дзеяча польскай меншасці Анджэя Пачобута і ўжо вызваленай кіраўніцы Саюза палякаў Анжалікі Борыс, у тым ліку каля траціны ведае, хто гэта такія. Ёсць пазнавальнасць і ў нобелеўскага лаўрэата Алеся Бяляцкага, менш ведаюць пра Паўла Латушку і Святлану Алексіевіч.
Як ставяцца да беларускіх уладаў?
Даследаванне паказала, што практычна ўсе палякі (88%) ставяцца да Аляксандра Лукашэнкі негатыўна. Нейтральную пазіцыю занялі 9%. Пазітыўнае стаўленне да палітыка выказалі толькі 3%.
Такую ацэнку апытаныя патлумачылі ў асноўным тым, што Лукашэнка кіруе дыктатарскімі метадамі, выкарыстоўвае рэпрэсіі супраць свайго народа, фальсіфікуе выбары, у сваёй палітыцы залежны ад Расіі і Уладзіміра Пуціна.
Цяперашнія польска-беларускія адносіны 75% рэспандэнтаў ацанілі як дрэнныя альбо вельмі дрэнныя. Добрымі іх лічаць толькі тыя ж 3%, нейтральнымі — 20%.
Што думаюць пра ўдзел Беларусі ў вайне?
Улады Беларусі аказваюць частковую або поўную падтрымку Расіі ў вайне супраць Украіны — такога меркавання прытрымліваецца большасць рэспандэнтаў, пры гэтым больш чым палова (53%) упэўненыя, што менавіта ваеннага ўдзелу ў агрэсіі Беларусь не бярэ.
Што да стаўлення саміх беларусаў да вайны, то, паводле ўяўленняў 42% палякаў, беларускае грамадства ў асноўным інертна і пасіўна ставіцца да расійскай агрэсіі, а яшчэ 39% упэўненыя, што беларусы ў асноўным супраць вайны і спачуваюць украінцам. Толькі 12% лічаць, што большасць беларусаў падтрымлівае вайну.
Як ставяцца да эмігрантаў з Беларусі і беларускіх палякаў?
Большасць палякаў (73%) выказалася за тое, каб эмігранты з Беларусі мелі дадатковую падтрымку ў Польшчы ў параўнанні з прыезджымі з іншых краін. На думку 43% апытаных, падтрымліваць трэба толькі тых беларусаў, хто пераехаў у Польшчу праз пагрозу палітычнага пераследу. Яшчэ 30% лічаць, што падтрымліваць варта ўсіх прыезджых беларусаў, напрыклад даючы ім доступ да рынку працы. І толькі чвэрць лічыць, што ў беларусаў не мусіць быць ніякіх прывілеяў.
Што да жыхароў Беларусі, якія ідэнтыфікуюць сябе як палякі, большасць рэспандэнтаў (79%) успрымае іх як сваіх суайчыннікаў — такіх самых палякаў. 60% лічаць, што такім людзям належаць прывілеі ў Польшчы, напрыклад па Карце паляка.
Цікава, што наконт прыярытэтаў палітыкі ў дачыненні да Беларусі меркаванні палякаў падзяліліся. Даволі многія (46%) лічаць, што менавіта правы беларускіх палякаў мусяць быць прыярытэтам для польскіх уладаў і дзеля іх можна пайсці на нейкія кампрамісы з Лукашэнкам. Аднак яшчэ больш рэспандэнтаў (54%) прытрымліваецца думкі, што прыярытэтам польскай палітыкі павінная быць дэмакратызацыя ўсёй Беларусі, і ўлады Польшчы не мусяць ісці ні на якія дамоўленасці з Лукашэнкам, нават калі гаворка пра беларускіх палякаў.
Аналагічна падзяліліся меркаванні і па іншым пытанні: 72% апытаных лічаць, што палякі ў Беларусі падвяргаюцца асаблівай дыскрымінацыі, аднак 79% упэўненыя, што рэжым аднолькава дыскрымінуе ўсіх беларусаў з дэмакратычнай пазіцыяй незалежна ад іх нацыянальнасці.
Якой мусіць быць палітыка ў дачыненні да Беларусі і беларусаў?
Большасць апытаных (79%) лічыць, што Польшча зацікаўленая ў тым, каб у Беларусі ўсталяваліся свабода і дэмакратыя. 20% адзначылі, што іх хвалююць праблемы Беларусі і беларусаў. Больш чым палова (56%) прытрымліваецца думкі, што беларусам трэба дапамагаць і падтрымліваць іх, як калісьці заходнія краіны падтрымлівалі палякаў у барацьбе з камунізмам.
Каля траціны (35%) лічаць, што ў сваіх праблемах беларусы вінаватыя самі, бо калісьці выбралі сабе такога прэзідэнта. На выказванне «спачуваю беларусам, але ў нас свае праблемы, хай разбіраюцца самі» адказы атрымаліся палярнымі: 47% згодныя, 43% — не. Яшчэ менш рэспандэнтаў лічыць, што сітуацыя ў Беларусі — праблема толькі беларусаў і ніхто іншы не мусіць умешвацца (37% супраць тых жа 43%).
На думку амаль паловы (46%) рэспандэнтаў, Польшча і Захад павінныя актыўна процідзейнічаць беларускаму рэжыму, падтрымліваць апазіцыю. Кожны пяты (21%) лічыць, што трэба ўводзіць санкцыі, палітычна і эканамічна ізаляваць Беларусь праз суўдзел у вайне. Адначасова амаль столькі ж (19%) упэўненыя ў адваротным: што Захаду трэба аднавіць дыялог і абмежаваную супрацу з рэжымам Лукашэнкі, бо толькі так ёсць шанцы паўплываць на падзеі ўнутры Беларусі.
Падводзячы вынік, аўтары даследавання адзначаюць, што беларускі народ у вялікай меры страціў той крэдыт даверу ў палякаў, які меў раней, і стаўленне да Беларусі моцна пагоршылася ў сувязі з Расіяй. Аднак хоць і ў меншай ступені, але палякі ўсё яшчэ раздзяляюць стаўленне да беларусаў і стаўленне да дзяржавы. Важна і тое, што праз падзеі апошніх гадоў узровень цікавасці да Беларусі вырас, нашая краіна выйшла з «зоны забыцця», заняўшы важнае месца ў мысленні палякаў. Яны ўспрымальныя да лёсу праціўнікаў Лукашэнкі і ахвяр рэпрэсій, вялікую ролю таксама адыгрывае геаграфічная і культурная блізкасць.
«Можна казаць пра вялікі грамадскі патэнцыял для адносін з беларускім народам. Яго ствараюць такія элементы, як адназначнае і прынцыпова негатыўнае стаўленне да рэжыму Лукашэнкі, неабходнасць падтрымкі дэмакратычных сіл, ухваленне дапамогі беларусам, якія шукаюць прытулку ў Польшчы. Гэта стварае кантэкст для дзеянняў як з боку польскіх уладаў, так і з боку грамадзянскай супольнасці», — рэзюмуе Цэнтр Мерашэўскага.
Чытайце таксама
